10 jul '23 Zijn schenkingen tussen echtgenoten altijd herroepbaar?

Schenkingen zijn in principe steeds definitief en onherroepbaar. Dat betekent dat een schenker, behoudens in enkele uitzonderingsgevallen, niet op een eerder gedane schenking kan terugkomen.

De wet voorziet evenwel in een belangrijke uitzondering op dit principe: schenkingen gedaan tussen echtgenoten, buiten huwelijkscontract om, zijn te allen tijde en zelfs vormvrij herroepbaar. Dergelijke herroeping kan, op basis van de wet, ook na het overlijden van de echtgenoot begiftigde plaatsvinden. Dit biedt interessante mogelijkheden voor vermogens- en successieplanningen tussen echtgenoten.

Juridische geldigheid in vraag gesteld

De Vlaamse Belastingdienst beweerde enige tijd geleden dat de herroeping van een schenking tussen echtgenoten na overlijden van de echtgenoot begiftigde contractueel niet zou bestaan én fiscaal misbruik zou uitmaken.

Dit standpunt gaat, minstens op contractueel (of civiel) vlak regelrecht in tegen een relatief duidelijke wettekst en tegen hetgeen in de rechtspraktijk reeds lange tijd wordt aanvaard. Enigszins verrassend volgde de rechtbank van eerste aanleg van Gent op 10 februari 2022 de Vlaamse Belastingdienst in haar visie. Zij oordeelde dat een dergelijke herroeping na het overlijden van de echtgenoot begiftigde, ongeloofwaardig is en bijgevolg zonder uitwerking blijft. De rechtbank kwam tot de conclusie “[…] dat een herroeping ook nog kan gebeuren ná het overlijden van de begiftigde, … niet geloofwaardig is. Het herroepingsrecht wordt op dat moment immers niet meer uitgeoefend tegen de persoon van de overleden echtgenote, maar wel tegen de erfgenamen die reeds in het bezit van de nalatenschap werden gesteld.”

Het besluit: fiscaal misbruik of juridisch geldig?

Zeer recent, op 30 mei 2023, heeft het hof van beroep te Gent zich uitgesproken over deze zaak. Anders dan de Vlaamse Belastingdienst en de rechtbank van eerste aanleg voorhielden, komt het hof tot de conclusie dat de herroeping van de schenking, zelfs na het overlijden van de echtgenoot-begiftigde, juridisch wel degelijk geldig is én (in deze zaak) geen fiscaal misbruik uitmaakt.

Het hof benadrukt dat het Burgerlijk Wetboek uitdrukkelijk in een ad nutum[1] herroepbaarheid van schenkingen tussen echtgenoten voorziet. Het kan bijgevolg niet worden betwist dat de herroeping van de schenking civiel (contractueel) geldig is. Aangezien er op heden geen fiscale bepalingen zijn die hiervan afwijken, werkt een dergelijke herroeping fiscaal één op één door. Het hof benadrukte dat er, in deze zaak, ook geen aanwijzingen waren dat de herroeping louter gedaan werd om erfbelasting te vermijden. Zodat van fiscaal misbruik geen sprake was (let wel dit betreft een pure feitelijke beoordeling van dit concrete geval en belet niet dat men op basis van een andere feitenconstellatie wel tot fiscaal misbruik besluit).

Eind goed, al goed?

Met dit arrest sluit het hof van beroep te Gent zich aan bij de unanieme overtuiging in de rechtspraktijk dat de herroeping van een echtelijke schenking ook na het overlijden van de begiftigde contractueel (of civiel) mogelijk is. Wat tot gevolg heeft dat de geschonken goederen terugkeren naar het vermogen van de schenker en niet tot de nalatenschap van de overleden echtgenoot behoren. Zodat finaal geen erfbelasting verschuldigd is over de teruggeroepen geschonken goederen.

Hiermee lijkt dit punt voorlopig weer uitgeklaard. Dit gezegd zijnde valt algemeen aan te raden voorzichtig te zijn en te blijven bij het doen en herroepen van schenkingen tussen echtgenoten. De principes zijn eenvoudig, maar de (fiscale) doorwerking ervan is dat niet altijd zoals bovenstaande discussie aantoont.

Schrijf me in op de nieuwsbrief